Marcellus Emants

Marcellus Emants wordt geboren in Voorburg. Hij stamt uit een prominente Haagse familie die veel juristen had voortgebracht. Marcellus Emants wordt door zijn vader ook min of meer gedwongen om rechten te studeren. Als zijn vader in 1871 overlijdt, breekt Emants met de studie die hij met tegenzin volgt. De erfenis stelt hem in staat zich volledig aan de literatuur te wijden. Hierin lijkt hij op de hoofdpersoon van zijn belangrijkste boek, Een nagelaten bekentenis, die ook van een erfenis leeft. Het radicale pessimisme dat uit de boeken van Emants spreekt, bezorgt hem al snel de status van omstreden schrijver.

Emants trouwt drie keer: zijn eerste vrouw overlijdt na twee jaar, de tweede echtgenote na twintig jaar. Zijn laatste huwelijk, met de Duitse actrice Jenny Kühn, is een drama. In de roman Liefdeleven heeft Emants ervaringen uit dit rampzalige huwelijk verwerkt. Wel krijgt Emants met Jenny een dochter, die door hem wordt geadoreerd.

Den Haag

Marcellus Emants is een zeer Haagse schrijver. Beroemde romans als Inwijding spelen in Den Haag. Emants begint te publiceren in de jaren zeventig van de negentiende eeuw, als Den Haag kortstondig een centrum is van nieuwe literaire ontwikkelingen. Met andere Hagenaars rond het tijdschriftje Quator volgt Emants vooral het nieuwe Franse proza van Emile Zola en de gebroeders De Goncourt op de voet.

Toneel

Emants eerste eigen uitgave is het drama Juliaan de afvallige uit 1874. Emants is nu vooral bekend als romanschrijver, maar in zijn eigen tijd speelt hij ook een belangrijke rol in de toneelwereld. Hij schrijft zelf zo´n vijfentwintig toneelstukken en hij is mede-oprichter, regisseur en acteur van het amateurgezelschap ‘Utile et Laetum’. Een van zijn bekendere stukken is Domheidsmacht uit 1907, dat gaat over een femme fatale.

Gedichten

Grote indruk maakt Emants met twee lange epische gedichten: Lilith uit 1879 en Godenschemering uit 1883. In deze gedichten komen enkele belangrijke aspecten van Emants’ kunst- en levensvisie naar voren. Instinct, drift en wellust worden gepresenteerd als de belangrijkste drijfveren van de mens.

Tachtigers

Veel jongeren zijn onder de indruk van Emants’ werk, zoals Willem Kloos en andere leden van de ‘Beweging van Tachtig’. Zij zien Emants als belangrijke voorloper en als grondlegger van de nieuwe moderne literatuur. Toch heeft Emants zich weinig met Kloos en de andere Tachtigers bemoeid. In De Nieuwe Gids van Kloos is hij nauwelijks te vinden, wel publiceert hij later in het tijdschrift Groot Nederland van onder anderen Louis Couperus, die Emants ook waardeert.

Naturalisme

Er zijn ook duidelijk verschillen aan te wijzen tussen het proza van Emants en dat van de Tachtigers. Het proza van Emants is streng-naturalistisch en de stijl is veel minder uitbundig en minder uitgebreid beschrijvend dan dat van bijvoorbeeld Lodewijk van Deyssel.

Marcellus Emants is één van de eerste Nederlandse naturalisten. Zijn eerste prozawerk, Een drietal novellen uit 1879, wekt ophef omdat Emants zijn personages volgens de naturalistische principes ten onder laat gaan aan de determinerende factoren van ‘ras, milieu en moment’, zonder moreel commentaar of uitzicht op een betere afloop. Hierin gaat Emants zelfs verder dan het Franse voorbeeld van Emile Zola

Pessimisme

Uit Emants’ werk spreekt een radicaal pessimisme, zonder veel uitwegen of mogelijkheid tot ontsnapping. In zijn belangrijkste boek, Een nagelaten bekentenis uit 1894, doet hoofdpersoon Willem Termeer verslag van de moord op zijn vrouw. Het verhaal is in de ik-vorm gesteld, wat een belangrijke proza-vernieuwing vormt voor die tijd. Deze vertelwijze moet de indruk versterken dat Termeer een willoos voorwerp is van erfelijke factoren en dat de doodslag onafwendbaar is. Dit fatalisme is typerend voor Emants. Het blijkt ook uit zijn roman Juffrouw Lina uit 1888, waarin een erfelijk belaste diensbode naar de zelfmoord wordt gedreven.

Huwelijk

Emants’ derde huwelijk met Jenny Kühn is een verschrikkelijk drama geweest. Kühn was egocentrisch en neurotisch. De aard van deze vrouw moet Emants hebben gesterkt in zijn pessimistische opvattingen over de mens. Hij verwerkt zijn huwelijk in de roman Liefdeleven uit 1916. Kühn hem een dochtertje Eva, dat door Emants op handen wordt gedragen en ookvreselijk door hem wordt verwend. In de brieven aan zijn dochtertje lijkt het ijzeren pessimisme opmerkelijk ver weg.

Marcellus Emants overlijdt op 23 oktober 1923 in Baden (Zwitserland). Zijn graf draagt enige tijd als opschrift: ‘Beklaag nooit de verloste uit de krankzinnigheid die leven heet.’

Het Literatuurmuseum beheert een compacte collectie van Marcellus Emants. Handschriften van de belangrijke werken Een nagelaten bekentenis en Inwijding zijn helaas niet aanwezig. Wel aanwezig zijn manuscripten van belangrijke werken als Juffrouw Lina uit 1888 en van toneelstukken als Jonge harten uit 1872.

Verder beheert het Literatuurmuseum een flink aantal brieven van Emants, bijvoorbeeld aan de collega-schrijvers Willem Kloos, Arij Prins, de Vlaming Cyriel Buysse en ‘jongeren’ als A. Roland Holst. Van de talloze brieven en briefkaarten die Emants aan zijn dochtertje Eva stuurde, zijn er gelukkig ook veel bewaard gebleven. Ook veel foto’s en andere curiosa

van en voor dochter Eva worden door het LM beheerd.

Onder de curiosa van de collectie Marcellus Emants valt ook de benoeming tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau door koningin Wilhelmina.

Zie voor een overzicht van alle documenten van Marcellus Emants in het Literatuurmuseum onze catalogus.

Links

www.literatuurgeschiedenis.nl

www.dbnl.org