De literaire wereld of de echte?

De kritiek wist er niet zo goed raad mee, en toen hij dit gedicht had voorgelezen bij het festival Poëzie in Carré, stelde de recensent van De Tijd vast dat Voeten ‘als grappenmaker aanzienlijk minder in zijn mars heeft dan als Shakespeare-vertaler’. Voeten was daarna grotendeels klaar met de poëzie – er zouden in elk geval geen bundels meer verschijnen.

Het begin van zijn dichterschap was al even nuchter getoonzet, al waren de omstandigheden compleet anders, want hij begon te dichten aan het eind van de jaren dertig. Hij schreef onder andere over zijn werk – hij was journalist – in ‘Nachtredactie’, het eerste gedicht dat hij gepubliceerd kreeg, in het tijdschrift Roeping.

Het is een mooie schets van de wat lome sfeer op een nachtelijke redactie die niet weggenomen kan worden door een eindeloos ratelende telex, of een gruwelijk nieuwsbericht. Ondanks de mogelijk dertienhonderd doden, spreekt de nachtredacteur van ‘een dragelijke nacht.’

Dat dit gedicht in 1940 verschijnt, lijkt een beetje merkwaardig, want je zou toch verwachten dat juist een krantenredactie zich onophoudelijk druk zou maken over de toestand in de wereld, en dat het bericht over zo’n gezonken oorlogsschip heel onrustig zou maken.

Maar aanvankelijk hoopte Voeten de oorlog gewoon werkend, en min of meer afwachtend door te komen. Hij merkte echter snel dat daar geen sprake van kon zijn. De toon van zijn gedichten veranderde flink; van invloed moet zijn geweest wat zijn vriendin doormaakte, zijn latere vrouw Marga Minco, bij wie hij zich in de onderduik voegde.

In elk geval verdween het gedicht over de ‘nachtredactie’ naar de schroothoop van de literatuurgeschiedenis, en zijn eerste dichterlijke publicatie is een clandestien gedrukte bundeltje, Babylon herhaald (1944), waarin de duisternis van de oorlog wel ondubbelzinnig doorklinkt.

Een tweede kleine dichtbundel, Sonnetten voor Solaria, werd in maart 1945 gepubliceerd, al even clandestien. Ondertussen werkte hij ook aan Doortocht, een boek over de bezettingsjaren dat in 1946 verscheen maar waarvoor hij al in januari 1945 op zoek was naar een uitgever.

Voeten was dus in het laatste oorlogsjaar literair gezien behoorlijk actief, en hij was niet de enige. Ondanks de gruwelijke hongerwinter was in veel kringen het vertrouwen in de goede afloop al sinds de zomer van 1944 onwrikbaar en werd er al vooruitgekeken.

'Waar de persoonlijke ervaringen van de jongeren van voor de oorlog vaak leeg, onbeduidend en voos waren, zijn zij door het losbreken van de helse krijg belangrijk geworden, waarbij zij misschien en hopelijk nog wel individueel maar zeker niet individualistisch gebleven zijn.'

Bert Voeten was een van de dichters die werk hadden ingestuurd en het is interessant om te zien hoeveel moeite de redactieleden van Proloog hadden om ook bij de afzonderlijke bijdragen hun standpunt te bepalen. Al het commentaar op de individuele inzendingen is bewaard gebleven; men kan zo mooi zien hoe de acceptatie van Voetens gedichten in zijn werk ging.

De oorlogsgedichten ‘Vlucht met het Kind’ en ‘Oorlogsnajaar’ werden zeer positief ontvangen: ‘Over deze verzen bestaat m.i. geen twijfel.’ En ook een traditioneel gedicht met klassieke thematiek als ‘Narcissus’ werd ‘bekoorlijk’ gevonden. Maar de ‘Sonnetten voor Solaria’ werden dan weer neergesabeld: ‘De inhoud is totaal onbelangrijk’ en het traditionele ‘Najaar’ werd  ‘Ongenietbaar van onoorspronkelijkheid’ genoemd.

Voeten stuurde veel in, en zou uiteindelijk de strijd om waardering weten te winnen, zozeer zelfs dat hij in het najaar van 1946 de redactie ging versterken. En vanaf dat moment is de waardering van zijn mederedacteuren ondubbelzinnig. Het feit dat hij het commentaar nu zelf ook onder ogen zou krijgen, zal aan de wijze van formuleren hebben bijgedragen: ‘Prachtig! Dit is wat wij hebben moeten.’ En waar een klassieke vorm eerst nog een bezwaar was, is het primaat van het maatschappelijke er helemaal vanaf, wanneer H.J. Scheepmaker schrijft: ‘Vóór plaatsing. Lang leve de Sapphische Strofe!’ Bert Voeten mocht doen waar hij zin in had, onafhankelijk van enige politieke inhoud. De literaire wereld paste hem misschien beter dan de echte.